Moja książka nie jest już majaczącym wciąż na horyzoncie złudzeniem – wyszła wreszcie z drukarni. W najbliższych dniach będzie szansa poznania najważniejszych jej tez w trakcie wykładów. Jutro na Uniwersytecie Warszawskim, pojutrze na Śląskim. Dziś jeszcze, o 18.00 będzie też taka możliwość w krakowskiej siedzie Klub Jagiellońskiego na Rynku Gł. 34. Na wszystkie spotkania serdecznie zapraszam czytelników bloga. Żałuję i przepraszam, że tak późno. Jednak wir powyborczych zdarzeń sprawił, że z najwyższym trudem łapałem oddech w powodzi zdarzeń i zobowiązań.

Szczegółowe dane o warszawskim i katowickim wykładzie są tu:

Opis książki wraz ze spisem treści można znaleźć na stronie wydawnictwa.

Gdy tylko znajdę wolną chwilę, wezmę się za analizę wyników wyborów samorządowych – jest tu bardzo wiele do zrobienia. W trzy tygodnie od wyborów na stronie PKW pojawił się wreszcie komplet danych i można zacząć śledzić wszystkie patologie, którymi te wybory obrodziły.

Napływające oficjalne wyniki sejmikowe wprawiają w konsternację. Jak już niejednokrotnie wyjaśniałem, PSL z kilku społecznych przyczyn wypada w wyborach sejmikowych lepiej niż w sejmowych – ale żeby aż tak? Rozgorączkowani wcześniejszymi wpadkami PKW oraz głosami nieważnymi w poprzednich wyborach mają prostą odpowiedź – fałszerstwo. Zaś każdy, kto miałby w tej sprawie wątpliwości, jest nieodmiennie płatnym sługusem reżimu oraz wszelkich możliwych ciemnych sił.

Ponieważ już niejednokrotnie zostałem zdemaskowany jako takowy sługus, mogę teraz spokojnie przedstawiać alternatywne hipotezy. To zobrazowanie rzeczy, o których mówiłem w rozmowie z Elizą Olczyk w Rzeczpospolitej.

Zaniepokojony wynikami z pierwszych województw, wykonałem taki oto test. Wziąłem wyniki z 2010 roku i policzyłem, co by się stało, gdyby wszystkie oddane wtedy puste głosy padły na PSL. Dla zwolenników tezy o ludowym spisku Struzika – przyjmijmy, że ludzie PSL w komisjach nie tracą czasu na bezsensowne unieważnianie głosów na PiS poprzez dostawianie drugiego krzyżyka, lecz stawiają takowy na wszystkich pustych kartach – przy swej ukochanej partii ;).  Wyniki wyglądałyby wtedy tak:

Ludowcy stają się wtedy drugą partią w Polsce. Wyprzedzają PiS na Mazowszu i Lubelszczyźnie oraz w Łódzkiem. Depczą po piętach PO w województwie warmińsko-mazurskim i wielkopolskim. Na Opolszczyźnie stają się drugą siłą, w Świętokrzyskiem miażdżą konkurencję. Coś to komuś przypomina?

Rzecz oczywiście trzeba przeanalizować bardzo dokładnie, gdy już będą znane szczegółowe wyniki. Zrobię to wtedy niechybnie. Dziś już jednak widać, że „wyborcza książeczka” rodzi historie, o których się konstytucjonalistom nie śniło. Wyborcy lokalni – odpowiedzialni w poprzednich wyborach za ponad milion „głosów bez skreśleń” – najwyraźniej nie wrzucają już do urn pustych płacht, lecz stawiają krzyżyk na pierwszej stronie w poczuciu dobrze spełnionego obowiązku. Gdy PSL wylosowało pierwszy numer listy na pewno nie zdawało sobie sprawy, że to taki bonus. Dziś muszą prężyć muskuły i opowiadać o swoich wspaniałych kandydatach, którzy zapewnili im tak rewelacyjne poparcie – przecież nie powiedzą oficjalnie, że rządzą, bo są w czepku urodzeni.

PS. Gdyby komuś się naprawdę marzyły powtórzone wybory, nie zaś wykorzystał tylko okazję do przyłożenia rządzącym, to musi sobie odpowiedzieć na pytanie, co będzie mówił, gdy wtedy listę nr 1 wylosują znów ludowcy. Bo nieszczęsne książeczki mogą zniknąć najwcześniej za rok (projekt, kolejne czytania, senat, prezydent i 6 miesięcy vacatio legis). Mam nadzieję, że znikną choć za cztery lata – i niech to będzie pocieszający koniec tej żałosnej historii.

Czy każda z dwóch głównych partii czuje się zwycięzcą po tych wyborach? Na to wygląda. Czy ma do tego równe podstawy? To już mniej oczywiste. Rozchodzi się tu bowiem symboliczny sens słowa „zwycięzca” (zdobywca największego poparcia) z realną szansą na zdobycie władzy (wejście do rządzących koalicji). Jak jednak ten wynik można odczytać z perspektywy przyszłorocznych wyborów?

Wykonałem prostą operację – policzyłem co by się stało, gdyby przyszłoroczne wybory sejmowe miały się do tych sejmikowych tak jak się miały wybory 2011 do tych z 2010. Dla trójki stabilnych partii było to proste. Dla SLD, Nowej Prawicy i Niewiadomoczyjegojuż Ruchu wymagało jakiejś sztuczki. Zrobiłem to tak: zgodnie z wyliczeniami, które robiłem w 2011 przyjąłem, że połowa poparcia Ruchu Palikota w 2011 to wyborcy lewicy, zaś połowa to anarcholiberałowie przejęci dziś przez Korwina. Przyjąłem, że Korwin za rok zdobędzie połowę tego co Ruch Palikota w 2011, czyli minimalnie ponad 5%. Natomiast jako wynik lewicy w 2011 przyjąłem wynik SLD plus drugą połowę RPl. Takie przeliczenie daje następujący obraz (cztery górne słupki to podziały poparcia, ostatni to szacunkowy podział mandatów w sejmie, z odliczeniem jednego dla Mniejszości Niemieckiej):

PiS po takim przeliczeniu wygrywa zdecydowanie, natomiast przewaga nad PO jest mniejsza niż ta miała nad konkurentką w obu ostatnich wyborach. Lewica trzyma kurs na marginalizację, zaś chłopy trzymają się coś tak jak dotąd. Korwin z satysfakcją, lecz nikomu do koalicji w zasadzie niepotrzebny. W zasadzie, bo ewentualna koalicja „kordonu sanitarnego”, na którą tak liczą w PO i SLD, ma tylko 4 mandaty przewagi. To stabilności nie wróży i otwiera drogę do ewentualnych napięć na konserwatywnym skrzydle PO. W każdym razie PiS nie jest aż tak daleko od samodzielnej większości. Tylko kilku mandatów brakuje też do stworzenia koalicyjnej większości z NP bądź z PSL (pod groźbą wylądowania w opozycji po ewentualnej koalicji PiS-NP).

Nawet jeśli trudno się nie zgodzić z faktem, że symboliczne zwycięstwo PiS nie jest w tych wyborach zwycięstwem realnym, to jednak równie trudno poważnie traktować pocieszające partię rządzącą głosy – „PO(lacy) nic się nie stało”. Ten wynik jest korzystniejszy dla PiS, niż to się na pierwszy rzut oka wydaje. Zapowiada bardzo wyrównaną walkę w nadchodzącym roku.

Co powinno  być punktem odniesienia w podstawowej decyzji wyborcy – zostawić czy odstawić tych, którzy dotąd rządzili? Zadowolenie zależy wszak od poziomu oczekiwań. Żeby jakoś pomóc mieszkańcom największych miast, zrobiłem porównanie sondaży publikowanych przez GW obecnie i cztery lata temu. Pokazują one różnicę pomiędzy oceniającymi prezydenta dobrze i źle. Na wykresie prezydenci uszeregowani zostali według dzisiejszych ocen. W wypadku wyników 2010 szary słupek oznacza prezydenta innego niż obecnie. To te miejsca, gdzie poprzedni prezydent nie startował (Lublin i Częstochowa) lub został pokonany (Płock i Bydgoszcz). W poprzednich sondażach nie było Łodzi, z tych wypadła Zielona Góra. Sopot sam odrzuciłem bo to miasto o zupełnie innej skali i trudno jest obronić jego zestawienie z pozostałymi. Prezydenci Katowic i Opola nie startują, lecz są ciekawym punktem odniesienia. Obrazek wygląda tak:

Pierwsza dwójka pozostaje bez zmian. Szczurek i Ferenc, choć tak wiele ich różni, mają dobre klucze do serc mieszkańców – choć chyba każdy klucz jest inny. Dwóch kolejnych liderów sprzed 4 lat – Dutkiewicz we Wrocławiu i Truskolaski w Białymstoku – sporo stracili, przechodząc do górnej strefy stanów średnich. Ich miejsce zajęli Zaleski i Uszok. Tuż za nimi dwóch nowicjuszy – jak widać zmiana prezydenta wyszła Lublinowi i Płockowi na dobre (przynajmniej w opinii mieszkańców). W Kielcach Lubawski znalazł się w sąsiedztwie podobnie jak on tracących niegdysiejszych liderów. W połowie stawki odbijające się od dna Szczecin i Częstochowa – pierwszy bez zmiany personalnej, drugi z taką dość radykalną. Dolna strefa stanów średnich to słabnąca piątka – cztery metropolie i Radom. Wreszcie w ogonie do tych, którzy nie mogą wyrwać się z bylejakości (Łódź, Bydgoszcz, Opole), dołączył Gorzów – kiedyś nieomal w czołówce – oraz Olszyn, już wcześniej słaby średniak.

Czy takie zróżnicowanie ocen i ich dynamika znajdzie odbicie w wynikach – obiecuję policzyć po wyborach. Niestety w tej kampanii nie miałem dość czasu, by dla potrzeb bloga poczynić jakieś analizy czy prognozy. Mam nadzieję nadrobić do przy omawianiu wyników.

Poszukiwacze zaginionej ćwiartki znów na ekranie. Przed trzema laty zakończyłem trwającą ponad rok serię wpisów o sejmikowych nieważnych głosach. Dziś do tego wracam, by uzupełnić tekst opublikowany w Rzepie i wyjaśnienia przytaczane przez GW.

Moje tezy nie są łatwe w przyswajaniu, zwłaszcza dla mieszkańców metropolii, zanurzonych po uszy w swoich oczywistościach. Wstrząsający procent nieważnych głosów jest wynikiem poczucia politycznej marginalizacji „Polski powiatowej” i wynikającego stąd zdystansowania do ogólnopolskiej polityki. Zdystansowania wyrażającego się w tym, że chodzi się na wybory samorządowe, lecz sejmowe to już odpuszcza. Żart sprzed czterech lat okazał się wyjątkowo trafny – nieważne głosy to właśnie „zaginiona ćwiartka”. Oddaje je około jednej czwartej tych, którzy głosują na kandydatów na wójta, choć w dniu wyborów parlamentarnych zostają w domu. Na Mazowszu rzecz jest dodatkowo potęgowana przez liczebność sejmiku, nieadekwatną wobec rozmiaru województwa i rozdrobnienia tamtejszych tożsamości lokalnych. Do tego dochodzą różne sposoby interpretowania nieważnych głosów przy dzieleniu ich na puste i źle skreślone.

Przygotowanie tekstu dla Rzepy było okazją do niewielkiej modyfikacji spojrzenia w porównaniu do tego sprzed 3 lat. Dodatkowo, tuż po skończeniu tego tekstu dostałem wreszcie nowe klucze do aktywacji pakietu statystycznego. Mogłem rzecz policzyć raz jeszcze i sprawdzić, które z podejść daje najtrafniejsze zobrazowanie problemu. Różne podejścia są ważne, bo – jak ponoć mówią Anglicy – jak dobrze przycisnąć statystykę, przyzna się do wszystkiego. Niezbite dowody są tu bardzo ważne, bo rzecz pozostawia nieodparte wrażenie, że coś jest nie w porządku.

Na początek mapy, które w Rzepie nie były zbyt wyraźne. Na pierwszej liczba nieważnych głosów, liczona jako procent uprawnionych do głosowania. Na drugiej – „dystans polityczny” obliczany jako zmiana frekwencji wyborczej 2010/2011 pomnożona przez współczynnik „uradnienia” województwa (liczba uprawnionych przypadająca na jednego radnego jako procent średniej dla kraju – na Mazowszu 1,49 a w Lubuskiem 0,49). Kolory pokazują podział na 4 kategorie – nieomal równoliczne.

Podobieństwa obu map dotyczą całych obszarów – jak większość Mazowsza, południowa część Łódzkiego czy wschodnia województwa kujawsko-pomorskiego. Jeśli przyjrzeć się dokładnie, uderzające są również podobieństwa pojedynczych plamek na względnie jednolitych obszarach – i to w obie strony. Przykładem może być gmina Grębów pod Tarnobrzegiem (ciemnoczerwona plama na północy Podkarpacia) czy Baboszewo (biała plama na północny zachód od Warszawy, pomiędzy Ciechanowem a Płockiem). Największe różnice pomiędzy mapami pojawiają się na obrzeżach Warszawy. Można przypuszczać, że jest to efektem zamieszkiwania w jednej gminie dwóch grup wyborców – zdystansowanych od polityki krajowej zasiedziałych wyborców wiejskich i „podmieszczuchów”, głosujących według metropolitalnego wzorca.  Dla dociekliwych – parametry modelu opartego na tych zmiennych są takie: R2=0,588, współczynnik beta dla zmiany frekwencji wynosi 0,741 a dla uradnienia 0,354. Jak na nauki społeczne, więcej niż dużo.

Ogólne modele warto sprawdzić w konkretnych przypadkach. Moją uwagę zwróciła gmina Szczutowo w powiecie sierpeckim, gdzie w 2010 roku nieomal ćwiartka uprawnionych do głosowania nie skorzystała z tego uprawnienia, choć tylko w wyborach sejmikowych. Trop okazał się bardzo interesujący. Porównanie wyników sejmikowych z wyborami sejmowymi 2007 kazało mi zwiększyć czujność. Przedstawia się ono tak (na szaro partyjna drobnica):

Wyglądało na to, że PiS po trzech latach stracił 3 z 4 wyborców, zaś PSL zyskał prawie trzykrotność tego co miał. Jego przewaga nad głównym konkurentem stała się miażdżąca. Jak się to ma do nieważnych głosów? To pokazuje kolejny wykres, tym razem z poparciem partii jako procentem wszystkich głosów oddanych.

Wzrost poparcia dla PSL wygląda tu nieco mniej imponująco niż spadek głosów dla PiS. Wrażenie bezpośredniego związku słabego wyniku PiS z liczbą nieważnych głosów jest nieodparte. Sprawę trzeba traktować poważnie. Jednak ktoś, kto by się już zbierał do prokuratury, powinien trochę ochłonąć. Zrozumienie sensu zdarzeń w Szczutowie wymaga jeszcze dwóch zestawień. Pierwszym jest pokazanie obu wyników jako procentu uprawnionych do głosowania. Wygląda to tak:

W wyborach 2007 roku wzięło udział ciut ponad jedną trzecią mieszkańców Szczutowa. W wyborach 2010 – prawie dwie trzecie. Do urn poszło dodatkowe 30 procent. Z tych 30 procent połowa oddała nieważne głosy. Skokowy spadek poparcia dla PiS oznacza zmianę zdania przez 10 procent mieszkańców gminy – owszem, jest to sporo, lecz zmiany wyników PO i SLD nie są jakościowo mniejsze. Skok poparcia dla PSL da się wyjaśnić nowymi głosującymi – wygląda na to, że ci nowi wyborcy, którzy pojawili się przy urnach na okoliczność wybierania samorządu, zagłosowali właśnie na ludowców.

Najciekawsze jest jednak jeszcze inne porównanie – zestawienie wyników głosowania sejmikowego i wyborów wójta. Wygląda ono tak:

W pierwszej turze wyborów największe poparcie zdobył urzędujący wójt z PSL. Było to jednak tylko 45% głosów. Tu nieważnych głosów było 2%. Kandydat PiS zdobył 14% – o połowę więcej, niż lista partii w wyborach sejmiku, jeśli uwzględnić nieważne głosy. Skąd taka różnica, ktoś mógłby spytać. Jeśli ktoś chciał fałszować wybory, by zagrodzić opozycji drogę do władzy, to dlaczego odpuścił sobie gminę – to przecież tu mógł mieć największy wpływ na wynik. Gdyby wójt zdobył tyle głosów, ile lista PSL do sejmiku, sukces miałby w kieszeni. Gdyby „unieważnić” 251 głosów na konkurentów w wyborach wójta, inkumbent-ludowiec wygrałby w pierwszej turze. W wyborach sejmiku nieważnych głosów było 550 – dwa razy więcej, niż było potrzebnych do uratowania wójta. Tymczasem doszło do drugiej tury, w której lokalny pretendent pokonał PSL-owca czterdziestoma głosami. W dogrywce głosów nieważnych było 13 – mniej niż 1%. Dlaczego wtedy nikt nie zadał sobie trudu dostawiania krzyżyków, jeśli w wyborach sejmiku miałby takowych dodać 500? Dla mnie to niezbity dowód, że w nieważnych głosach nie chodzi o partyjne geszefty. Nie ta skala i nie te interesy. Natomiast wynik PiS w wyborach wójta i sejmu, o tyle lepszy niż w sejmikowych, ma jedną przyczynę. W obu kandydatem tej partii była ta sama osoba – Zbigniew Szlomkowski, radny gminy Szczutowo. To on przyciągał głosy i powodował falowanie poparcia. Brak kandydata o podobnej sile na liście sejmikowej odbierał PiS znaczącą część wyborców.

Na koniec raz jeszcze kluczowa teza z Rzepy, przewijająca się przez wszystkie wcześniejsze notki na ten temat, jak i wiele innych moich publikacji – nieważne głosy sejmikowe są przejawem bardzo groźnej choroby polskiej demokracji. Sejmowy system wyborczy odpycha od krajowej polityki olbrzymią część polskich wyborców. Na wybory sejmowe nie chodzą, lecz głosując w samorządowych, zmieniając wyniki sejmikowe względem sejmowych. Co czwarty z takich wyborców oddaje nieważny głos. Ten zasadniczy problem jest wzmacniany przez kilka pobocznych – liczbę radnych, słabość ogólnopolskich partii i interpretacje powodów nieważności głosu. Można się o nie spierać, lecz nie powinny przysłaniać zasadniczego problemu – sposób wybierania sejmu i sejmików gryzie się okrutnie z terytorialną strukturą kraju. Powinien zostać zmieniony.

Znów z naszych podatków opłacono organizację wyborów uzupełniających, które potrzebne są tylko do podchodów i spekulacji. Najpierw do doświadczonych nimi okręgów zjeżdżają się politycy centralnego szczebla, potem nad wynikami pochylają się centralne media. Czy to w ogóle warte fatygaty?

Idealnie rok temu, po uzupełniających wyborach w Mielcu, porównywałem wyniki takich wyborów z 2008 roku z kluczowymi dla życia politycznego wyborami sejmowymi (tu). Dziś na początek porównanie mieleckich wyborów z tym, co zdarzyło się w majowym głosowaniu do PE.

Tak jak pisałem przed rokiem – wybory uzupełniające są prognostykiem o połowicznej skuteczności. Dla dużych partii wahania kilkuprocentowe to tylko przesunięcia marginesu. Dla małych takie same zmiany to już rewolucje. PiS w eurowyborach wypadł o 5% słabiej niż w senackiej próbie, lecz o podobną wartość lepiej niż w 2011. Partie koalicji rządzącej nie osłabły aż tak bardzo, jak to się mogło zdawać, lecz tak naprawdę to i tak całkiem sporo. Solidarna Polska nie zyskała nawet połowy tego, co rok wcześniej.

Ze świadomością takich ograniczeń warto spojrzeć na niedzielne wyniki. Dla każdego z trzech okręgów porównałem je z wynikami eurowyborów. Te drugie w wewnętrznych pierścieniach. SP i PR dodałem do PiS, Krzysztofa Bosaka podciągnąłem pod Nową Prawicę. Do tego policzyłem średnią dla wszystkich trzech okręgów. Wygląda to tak:

W każdym z okręgów sytuacja jest inna, nawet jeśli rezultat – zwycięstwo PiS – jest taki sam. Z perspektywy zwycięzcy, w Mińsku jest to potwierdzenie dominacji. W Sandomierzu nieznaczne osłabienie, o krok od porażki. W Rybniku wyjście na prowadzenie, przy wyjściowej minimalnej przewadze głównej konkurentki.

PO poprawiła swoje notowania w Mińsku (choć w porównaniu z 2011 bardzo nieznacznie), zawdzięczając to brakowi kandydata PSL. Raz jeszcze okazało się jednak, że wyborcy ludowców nie przenoszą się pod sztandary koalicjanta tak łatwo. Co nie znaczy, że to samo działa w drugą stronę. W Sandomierzu PO traci połowę procentów, lecz chyba właśnie na rzecz PSL. Tu ludowcy się mobilizują tak, że pomimo braku kandydatów w dwóch pozostałych okręgach, średnie poparcie w całej trójce i tak mają wyższe niż w maju. Wreszcie w Rybniku PO idzie jeden procencik do przodu, lecz to nie wystarcza do pokonania zmobilizowanego PiS. Ci co i tak nie liczyli na zwycięstwo – Nowa Prawica i Stara Lewica – ciut się kurczą, lecz przynajmniej zaistnieli. Generalnie PiS w porównaniu z majem idzie do przodu, lecz to nie oznacza, że koalicja oddaje pole. Wyrównane zmagania to coś, co na pewno służy demokracji i dobru wspólnemu. Tego wypada sobie życzyć w zbliżających się wyborach samorządowych. Niech zwycięzcy po odebraniu należnych gratulacji nie osiadają na laurach, zaś ich oponenci, po przełknięciu goryczy porażki, niech nie opuszczają rąk.

PS. Same wybory uzupełniające powinny zostać zastąpione wskazywaniem przez kandydatów na senatorów swoich oficjalnych następców w przypadku rezygnacji lub śmierci – tak się to dzieje we Francji oraz Niemczech i nikt z tego zamachu na demokrację nie robi. Sama organizacja wyborów w Rybniku kosztowała 30PLN na jednego głosującego. Gdyby do tego dodać koszty kampanii, podróży premiera i ministrów oraz wszelkich parlamentarzystów (którzy wszak na pewno robili to w ramach obowiązków służbowych), to jest to jedna z droższych rozrywek, jakie państwo zapewnia obywatelom.