Wywołany do tablicy przez Krzysztofa Leskiego chciałbym przedstawić jednostronicową notkę, którą wręczałem kluczowym posłom na początku prac komisji. Na razie bez skutku. Jednak pracując przed laty w Urzędzie Miasta Krakowa ułożyłem sobie przysłowie – groch drąży ścianę. I tego się trzymam.

Strategie zmiany systemu wyborczego

Zmiana systemu wyborczego jest przedsięwzięciem trudnym z natury – musi zostać podjęta w ramach narzuconych przez zastany system wyborczy, czyli np. jest podejmowana przez jego beneficjentów. Jest zatem zawsze naruszeniem istotnych interesów. Jej przeprowadzenie wymaga uważnej kalkulacji i wzięcia pod uwagę szeregu aspektów.

Podstawowe aspekty zmiany systemu wyborczego:

A.    Międzypartyjny
System wyborczy ma wpływ na stan posiadania partii poprzez możliwą zmianę liczby mandatów przy tej samej liczbie zdobytych głosów. Może też być czynnikiem sprzyjającym budowaniu porozumień pomiędzy partiami lub też ich dezintegracji. Może mieć także wpływ na sposób głosowania wyborców, zwiększając prawdopodobieństwo oddania głosu na taką a nie inną partię.

B.    Wewnątrzpartyjny
System wyborczy określa zakres możliwych relacji pomiędzy centralnymi władzami partii, regionalnymi i lokalnymi liderami oraz szeregowymi członkami partii. Ma też wpływ na relację pomiędzy politykami na obrzeżach ideowego spektrum partii a jej głównym nurtem.

C.    Komunikacyjny
System wyborczy ukierunkowuje aktywność komunikacyjną uczestników kampanii wyborczej – liderów ogólnokrajowych i regionalnych oraz lokalnych kandydatów – urzędujących posłów oraz pretendentów.

D.    Wizerunkowy
Opinia publiczna ma swoje wyobrażenia na temat optymalnego systemu wyborczego. Partie mają swoje programy, które do tych wyobrażeń mogą się odwoływać lub je ignorować. Opinia publiczna może też oceniać negatywnie zmianę reguł gry, jeśli ma ona na celu jedynie poprawę swojego stanu posiadania przez uczestników życia politycznego. Negatywnie mogą być także oceniane towarzyszące zmianie konflikty polityczne.

Wymienione aspekty zmiany systemu wyborczego pozwalają wyróżnić trzy możliwe konfiguracje idei i interesów. Każda z nich oznacza inaczej rozumianą zmianę systemu wyborczego.

1)    Zmiana partykularna
– celem zmiany jest zwiększenie stanu posiadania jej zwolenników,
– zmiana zasad działania wewnątrz partii oraz w komunikacji z wyborcami nie jest oczekiwana,
– zmiana jest wprowadzana wbrew pozostałym partiom i pomimo ich spodziewanego sprzeciwu,
– trwałość zmiany wynika co najwyżej z uzyskania tą metodą trwałej przewagi nad przeciwnikami zmian.

2)    Zmiana programowa
– celem zmiany jest wcielenie w życie programu i zdobycie tym samym akceptacji opinii publicznej,
– wpływ proponowanej zmiany na relacje między- i wewnątrzpartyjne ma znaczenie co najwyżej drugorzędne,
– nie ma znaczenia to, czy poparcie innych partii jest wynikiem podzielania przez nie wartości ideowych, czy też interesów partykularnych.

3)    Zmiana systemowa
– celem zmiany jest ulepszenie mechanizmów działania partii,
– zmiana nie narusza stanu posiadania żadnej z partii,
– zmiana jest wprowadzana przy akceptacji wszystkich sił parlamentarnych,
– taki sposób wprowadzania ma ją zabezpieczyć przed zmianami w kolejnej kadencji.

Przykładem zmiany partykularnej jest wprowadzenie blokowania list. Zmiany programowej – wprowadzenie bezpośrednich wyborów wójtów i burmistrzów. Zmianą systemową mogłoby być wprowadzenie spersonalizowanej ordynacji proporcjonalnej.
Przygotowanie i przeprowadzenie zmiany systemu wyborczego wymaga ustalenia, o którą z wymienionych zmian będzie chodzić. To dopiero określa warunki, które powinny być spełnione, by zmiana ta mogła wejść w życie.

Nie muszę chyba zadawać zagadki, które rozumienie „zmiany systemu wyborczego” dominuje wśród posłów. Zbyt prosta.