Prezydent zgłosił pomysł przeprowadzeniareferendum w sprawie prywatyzacji szpitali. Niestety, do dziś niewiadomo (jak przyznają przedstawiciele prezydenckiej kancelarii), jakmiałoby zostać sformułowane pytanie w takim referendum. Żebyrozstrzygnąć sens lub bezsens tego przedsięwzięcia, dobrze byłoby towiedzieć. Z braku tej kluczowej informacji wypada tylko rozważyćmożliwości.

Wszystkie referenda możnauporządkować na osi – od decyzyjnych do konsultacyjnych. Decyzyjne tote, które mają jednoznaczne konsekwencje w przypadku choć jednejodpowiedzi (np. referendum w sprawie członkostwa w UE z roku 2003). Jakpokazuje sprawa referendum konstytucyjnego we Francji i Holandii,wyników referendum decyzyjnego nie da się łatwo obejść lub podważyć,nawet jeśli cała klasa polityczna miałaby na to ochotę. Są też jednakmożliwe referenda, których praktyczne znaczenie jest dalece mniejsze.Najlepszym przykładem jest tu nasze referendum uwłaszczeniowe z 1996roku. Nikt już nawet nie pamięta, jakie padły w nim pytania ani jakieodpowiedzi. Ono mogło co najwyżej wyznaczyć pewien kierunek, dającwyobrażenie o rozkładzie opinii obywateli  w danymzagadnieniu. Czy to referendum miało jakikolwiek poważny wpływ nakierunki i skalę prywatyzacji w następnych latach? Nic na to niewskazuje. Zależało to w znacznie większym stopniu od wynikuposzczególnych wyborów parlamentarnych. To większość sejmowa decydowałao sposobie i tempie prywatyzacji.

MarekMigalski, powołując się na przykład Czech, które bez referendum sięobchodzą (choć jeszcze bardziej widać to w Niemczech), krytykuje samątę instytucję. Nie, żeby jego argumentacja była mi obca, lecz mimowszystko widzę dla referendum miejsce w demokracji. To narzędzie, tuzgoda – odśrodkowe, wyostrzające stanowiska i nie zostawiające miejscana kompromis – nadaje się do decyzji o takim właśnie charakterze. Jeśliopinia publiczna jest wyraźnie podzielona i to podzielona po równo,jeśli problem da się przedstawić jako prostą alternatywę bez rozwiązańpołowicznych, wtedy referendum może być ostatecznym rozstrzygnięciemsporu i legitymizacją jakiegoś rozwiązania. Taką decyzją byłoby np.przyjęcie euro, gdyby dzieliło ono wyraźnie opinię publiczną (jak np. wDanii).

Jak z tego wynika, widzę sens tylkow referendach decyzyjnych. Referendum konsultacyjne jest wyciąganiemarmaty na muchę. To narzędzie czystego politycznego PR, bardzo przy tymkosztowne – przede wszystkim społecznie. Jego rezultaty możnainterpretować na dowolny sposób i zdeterminowana siła polityczna może itak zrobić co zechce, jeśli tylko ma większość w parlamencie. Pokampanii referendalnej, z konieczności odwołującej się do emocji, jesttylko trudniej osiągnąć kompromis.

Wyborcydobrze czują różnice w charakterze referendum. Nie przez przypadekfrekwencja w polskich referendach zależała od tego, na ile wiążącemogły być ich rezultaty – od 32% w referendum uwałszczeniowym 1996,przez 43% w konstytucyjnym 1997, do prawie 60% w referendum europejskim2003. Nie widząc sensu w takim głosowaniu, ani jednoznacznychkonsekwencji uzyskanego wyniku, można się tylko zrazić do demokracji.

Czyw sprawie prywatyzacji szpitali da się przeprowadzić referendumdecyzyjne? Niby tak – można poddać pod ocenę ogółu konkretnerozwiązanie. Tak się to robi w USA w referendach stanowych – np.propozycja nr 61 w Kaliforni, poddana pod referendum przy okazjiwyborów w 2004, zakładała wypuszczenie obligacji wartości 750 milionówUSD na granty wspierające rozwój szpitali dziecięcych. Czy jednak w takzłożonej sprawie, jak przekształcenia szpitali, da się zapytać o coś,co jest jednoznaczne? Czy likwidacja szpitala kolejowego w Krakowie, wktórym mało kto chciał się leczyć, da się sprowadzić do wspólnegomianownika z traktowaniem przez lekarzy państwowego szpitala jakoagencji handlowej zdobywającej klientów dla ich prywatnej praktyki,prowadzonej oczywiście po godzinach i w samodzielnym lokalu? Dlategodopóki nie zobaczę konkretnego pytania o ważkich prawnychkonsekwencjach i jednoznacznej treści, do referendum nie dam sięprzekonać. W tej sprawie znacznie łatwiej jest sięgać po szkodliweemocje i lęki – jak choćby pamiętny spot z numerem karty kredytowejkoniecznym do wezwania pogotowia. Obrazowość przekazu może wszak czynićkonkretne szkody – po emisji tego spotu, na łamach krakowskiego„Dziennika Polskiego” (którego nawet Jarosław Kaczyński nie zaliczyłbychyba do „szerokiego frontu”) ukazał się apel dyrektorów dwóchkrakowskich prywatnych szpitali. Prosili oni by nie straszyć impacjentów, bo oni mają normalne umowy z NFI i leczą tak samobezpłatnie, jak pozostałe szpitale. Gdyby zaś proponowane referendumbyło tylko konsultacyjne, bez konkretów, przyniosłoby tylko szkody.Wtedy kampania, siłą rzeczy, kręcić by się musiała jedynie wokółemocji.

Sens samej inicjatywy widziałbymtylko jeden – gdyby faktycznie, z tym problemem na głowie, rządbardziej zaangażował się w publiczną debatę nad proponowanymi przezsiebie zmianami. Jednak nawet to nie jest wcale jednoznaczne. Mająctaką gratkę, jak spór prezydenta z obozem rządzącym o referendum wsprawie szpitali, media będą mieć pokusę, by relacjami z tego sporu„odfajkować” problem służby zdrowia, miast bliżej się przyglądaćkonkretom. Wcale nie będzie się łatwiej do nich przebić, nawet gdybyktoś chciał.

Wydaje się, że nowy szefkancelarii zawiódł tu jako logistyk prezydenckiego obozu. Ewidentniepodoba mu się wymiana medialnych ciosów z politykami PO. W sprawiereferendum rzecz nie sprowadza się tylko do orędzia – chyba żefaktycznie z referendum chodzi tylko o to, by króliczka gonić…